 Słownik terminów filozoficznych
A posteriori - sąd, który swą prawomocność opiera na doświadczeniu (Kant)
A priori - sąd, który swą prawomocność opiera wyłącznie na rozumie, będąc przy tym niezależny od wszelkiego doświadczenia (Kant)
Agnostycyzm - przekonanie, iż o niektórych sądach na temat świata nie jesteśmy w stanie sensownie orzec, czy są one prawdziwe, czy tez prawdziwe, a zatem pozostawiamy je nijako w zawieszeniu; termin ten szczególnie charakteryzuje postawę niektórych ludzi względem wiary bądź niewiary w istnienie Boga;
Aksjologia - dziedzina filozofii zajmująca się badaniem wartości
Alienacja - wyobcowanie, terminowi temu różni filozofowie nadawali różne sensy, podług Hegla jest to proces, w którym duch absolutny staje się obcym samemu sobie; podług Feuerbacha jest to proces polegający na tym, iż człowiek twory własnego ducha zaczyna traktować jako istoty transcendentne wobec niego (Bogowie); podług Marksa proces, który sprawia, iż praca oraz jej wytwór stają się dla wytwórcy (robotnika) czymś obcym;
Anaksymander - jego nauczycielem i mistrzem był Tales; podług niego arché to nie żaden ze znanych nam pierwiastków (np. woda), ale bezkres, to, co nieokreślone (apeiron), wszakże bowiem tylko to, co nieuformowane, może być niewyczerpanym rezerwuarem dla wszystkich form istniejących w przyrodzie.
Anaksymenes - jego mistrzem i nauczycielem był Anaksymander; podług niego arché to powietrze, a to, że pomiędzy poszczególnymi formami materii zachodzi różnica tłumaczył jako wynik jego zagęszczania, bądź też rzednięcia.
Antibios - coś, co sprzeciwia się życiu, co jest z nim sprzeczne
Anton Makarenko - Rosjanin; był twórcą koncepcji wychowania kolektywistycznego
Antropologia filozoficzna - inaczej mówiąc, filozofia człowieka; szuka odpowiedzi na takie pytania, jak: kim jest człowiek, jaka jest jego natura, czym odróżnia się od innych bytów istniejących w świecie?; antropologia rozważą również takie problemy jak: człowiek a społeczeństwo oraz czy nasze życie ma jakikolwiek sens i wartość?
Apeiron - bezkres, to, co nieokreślone, to, co nie jest przedmiotem doświadczenia naszych zmysłów (zob. Anaksymander)
Aposterioryczne nauki - nauki, które swą prawomocność opierają na doświadczeniu (np. fizyka, chemia, biologia)
Aprioryczne nauki - nauki, które swą prawomocność opierają wyłącznie na rozumie, będąc przy tym niezależny od wszelkiego doświadczenia (np. matematyka)
Arché - Pierwszych filozofów nurtowały zagadnienia związane z przyrodą, z światem, z kosmologią. Określa się ich zwykle mianem filozofów przyrody, bądź też kosmologów, lub też filozofów presokratejskich. Punktem wyjścia dla nich stało się poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: "z czego świat powstał?", która jednakże nie byłaby odpowiedzią mitologiczną. Nie chodziło im jednakże włącznie o odpowiedź, by tak rzec - genetyczną, ale również o uchwycenie jedności w różnorodności rzecz świata tego, pierwiastka, zasady, który by ten ogrom niejako porządkowały, nadawały mu strukturę. Ów pierwiastek określali mianem arché, które to słowo w języku greckim może oznaczać zarówno zasadę rządzącą światem, jak i substrat, z którego został on uczyniony jak również prawo, podług którego toczą się rzeczy w świecie. Odpowiedzi na pytanie, czym jest owa arché padały różne: a to że woda, a to że ogień, powietrze, takoż bezkres, itp., itd.
Asocjacjonizm - Kierunek w psychologii, którego przedstawiciele utrzymują, iż psychika ludzka działa dzięki skojarzeniom. Za jego fundatora i prawodawcę powszechnie uważa się Davida Hume'a
August Comte - Francuz; filozof i teoretyk społeczeństwa; powszechnie uchodzi za fundatora i prawodawcę scjentyzmu; utrzymywał, iż ludzkość przechodzi przez następujące trzy stadia rozwoju: 1) teologiczno - militarystyczny, 2)metafizyczny (w tym, że to stadium miała się znajdować współczesna Comte'owi Europa, 3) naukowo - przemysłowe (do tego stadium miała właśnie nieuchronnie zmierzać Europa)
Błędne koło - o definicji mówimy, iż zawiera błędne koło, jeśli twierdzenie, do którego doszliśmy, zawierało się w przesłance, od której wyszliśmy rozpoczynając nasze rozumowanie
Brzytwa Ockhama - postulat metodologiczny sformułowany przez średniowiecznego filozofa Williama Ockhama, który brzmi następująco: "entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" (bytów nie należy mnożyć nad potrzebę)
Byt - fundamentalna kategoria ontologiczna, jest nim wszystko, co rzeczywiste, wszystko, czemu przysługuje istność, filozofii starożytnej ta kategoria funkcjonowała jako pojęcie przeciwstawne pojęciu niebytu rozumianego jako proces stawania się
Charles Montesqiueu- Francuz; myśliciel polityczny; postulował rozdzielenie władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej; utrzymywał, iż pomiędzy prawem danego kraju a zewnętrznymi okolicznościami takimi, jak klimat, czy położenie geograficzne, zachodzą ścisłe związki
Cybernetyka - nauka o kontroli i komunikacji systemów
Daimonion - duch, czy też demon, który jakoby miał podpowiadać Sokratesowi, czego nie powinien czynić;
Dedukcja - metoda rozumowania polegająca na tym, iż ze wyprowadzamy wnioski ze zbioru przesłanek
Deizm - pogląd utrzymujący, iż co prawda to Bóg stworzył świat, ale po tym akcie kreacji przestał się nim zupełnie zajmować, tak iż wszelkie modlitwy i prośby o interwencję kierowane do Niego są zupełnie bezsensowne
Demiurg - w "Timajosie" Platon przedstawia go jako boskiego budowniczego kosmosu, który uczynił z odwiecznej materii, mając przy tym za wzór równie odwieczny świat idei; nie należy go mylić z bogiem chrześcijaństwa
Demokracja - w starożytne Grecji ów termin oznaczał rządy ogółu obywateli (do kategorii obywatel nie zaliczały się ani kobiety, ani niewolnicy; obecnie ów termin oznacza zwierzchność ludu, który swą wole wyraża nie bezpośrednio, ale za pomocą swych przedstawicieli
Demokryt z Abdery - Uczeń Leukipposa, reprezentant materializmu atomistycznego. Uznawał on, iż natura świata jest na wskroś materialna i zmienna, nie należy więc doszukiwać się w nim jakiegoś niezmiennego, niemożliwego do uchwycenia zmysłami bytu, który postulował Parmenides oraz Eleaci. Podstawą istnienia wszelkich rzeczy są atomy ("atomos" - niepodzielny), czyli niepodzielne, nie posiadające części składowych, elementy, które mogą się ze sobą łączyć w różnego rodzaju agregaty, jawiące się nam w poznaniu zmysłowym jako rzeczy. Oprócz nich istnieje również próżnia, w której się poruszają. Atomy mogą się różnić względem siebie zarówno kształtem, jak i szykiem, w jaki się układają, oraz położeniem.
Determinizm - doktryna głosząca, iż każde zdarzenie posiada jakąś przyczynę, która warunkuje jego zaistnienie w ten sposób, iż musi ono zajść
Dobro - wartość, którą przypisuje się wszelkim szlachetnym intencjom oraz uczynkom, a także rzeczom, które w satysfakcjonujący sposób spełniają przeznaczoną im rolę
Doświadczenie - jeden z zasadniczych punktów zainteresowań filozofii umysłu, można to pojęcie ująć jako strumień prywatnych przeżyć, znanych jedynie przeżywającemu podmiotowo, które wiążą się w taki, bądź inny sposób, ze zdarzeniami, które występują we świecie zewnętrznym
Dualizm - doktryna głosząca, iż byt rozpada się niejako na dwie, niezależne od siebie, substancje
Dusza - niematerialna część człowieka, jego "ja:, które odpowiada za wszelkie procesy mentalne zachodzące w nas
Ekstrawertyk - człowiek, którego cechuje otwartość na wszelkie nowe doświadczenia
Egzystencja - sposób istnienia, który przypisać możemy jedynie człowiekowi jako istocie tworzącej własną istność;
Emotywizm - teoria głosząca, iż wypowiedzi o charakterze etycznym służą do wyrażania stanów emocjonalnych, nie zaś do stwierdzania, że coś jest prawdą bądź fałszem
Empedokles z Akkragas - Twierdził on, że co prawda Parmenides ma racje utrzymując, iż byt nie może wychynąć z niebytu, ani też się weń obrócić, niemniej jednak stwierdza, że ruchowi, różnicy, przemianie, powstawaniu i ginięciu, można, a nawet należy, przypisać pewien stopień realności. Jeżeli bowiem potraktujemy powstawanie jako mieszanie się różnych pierwiastków, które zachowują tożsamość same ze sobą, to oznacza to, iż rozpatrywane jako samodzielne byty są czymś wiecznym, tedy więc zachowują cechy parmenidejskiego bytu. Owymi pierwiastkami są: woda, powietrze, ogień, ziemia. Tym, co powoduje, iż te cztery elementy łączą się bądź rozdzielają, to siły, które określił mianem miłości i nienawiści (podobnie jak inni filozofowie przedsokratejscy nie odróżniał on sfery duchowej od sfery materialnej). Emepdokles to filozof, który wyraźnie odróżnił czynnik materialny występujący w świecie od czynnika, który sprawia, iż pomiędzy elementami materialnymi zachodzą oddziaływania (siła).
Empiryzm - nurt w filozofii dążący do powiązania wiedzy oraz doświadczenia, które najczęściej pojmuje jako zmysłowe treści świadomości
Epistemologia - (teoria poznania, gnoseologia) - dział filozofii, który podejmuje kwestie związane z ludzkim poznaniem. Podstawowym zagadnienie jest tu pytanie o istotę oraz strukturę poznania jako takiego. Inne zagadnienia, którymi epistemologia się zajmuje to: jej zakres oraz przedmiot, źródła poznania, pytanie o rolę doświadczenia w powstawaniu wiedzy i udział w tym rozumu, czym jest prawda i jakie warunki muszą być spełnione, abyśmy mogli o niej mówić, do jakiego stopnia warunki, w których przyszło żyć podmiotowi poznającemu wpływają na jego zdolności poznawcze, najlepsza metoda uzyskiwania wiedzy.
Epifenomen - skutek uboczny jakiegoś procesu, który nie owocuje już żadnymi innymi skutkami
Epoche - zawieszenie sądu, stanowiące jeden z celów, do którego zmierza rozumowanie sceptyckie
Erystyka - rozumowanie, bądź też sztuka prowadzenia dysputy, którego celem nie jest osiągnięcie prawdy, lecz zwycięstwo w prowadzonym sporze, bądź też uczynienia słabszego stanowiska silniejszym
Estetyka - dział filozofii zajmujący się teorią piękna oraz teorią przeżycia estetycznego
Eschatologia - korpus idei odnoszących się do końca życia, bądź też końca świata.
Etyka - dział filozofii zajmujący się działaniami człowieka, które mogą być ocenianie ze względu na swą wartość moralną (dobro - zło)
Eudajmonizm - doktryna etyczna głosząca , iż najwyższym dobrem, do którego dąży człowiek, jest szczęście; jej wyznawcami byli wszyscy filozofowie starożytności
Fideizm - pogląd, iż poznając sprawy boskie nie powinniśmy raczej polegać na rozumie, a jedynie na naszych aktach wiary
Fizykalizm - pogląd, który głosi, iż świat realny sprowadza się wyłącznie do tego, co fizyczne
Forma - podług Arystotelesa są to struktury, które narzucone niezróżnicowanej materii tworzą wraz z nią przedmioty obecne w świecie; podług Kanta - struktura, która nasz umysł narzuca rzeczywistości - dla naszej zmysłowości charakterystycznymi formami są czas i przestrzeń, natomiast dla naszego rozumu przyczynowość;
Friedrich Nietzsche - Niemiec; filozof, który uznał, iż chrześcijaństwo stanowi formę resentymentu, jaką żywią niewolnicy (=wyznawcy doktryny moralnej, w której to, co słabe, ma taką samą wartość jak to, co mocne) panów (=ludzi wolnych, którzy za nic mają wszelkie ograniczenia narzucane przez moralność, żyjący poza dobrem i złem); postulował on również, iż celem istnienia ludzi jest stworzenie nadczłowieka,
Futurologia - projekt polegający na przewidywaniu stanu świata w jakiejś ściśle określonej przyszłości poprzez określenie rozwoju takich, czy innych (np. społecznych) tendencji obecnych w teraźniejszości
Gnoza - ruch (ruchy, sekt gnostyckich było wiele) o charakterze filozoficzno - religijnym rozwijający się pomiędzy II a V w. n.e. na terenie Imperium Rzymskiego; sekty religijne, które go współtworzyły uznawały, że materia pochodząc od złego demiurga posiada takowy charakter, że dusze ludzkie są w niej uwięzione oraz że jedyna droga do zbawienie wiedzie przez poznanie (rozpoznanie świata w jego prawdziwej naturze);
Hegel G. W. F. - Niemiec; filozof, który twierdził, iż naturę wszechświata stanowi rozwijający się poprzez swe kolejne eksterioryzacje, duch i poprzez nie osiągający samoświadomość (zob. alienacja)
Heraklit z Efezu - Podług niego zasadą, która konstytuuje świat, jest ogień. Formy materii, które występują w świecie, stanowią jego różne, podlegające nieustannej zmianie, postacie. To podług niego właśnie w przyrodzie "wszystko płynie", a zatem ogień przechodzi w powietrze, to zaś w wodę, a ta w ziemię, po czym cykl zaczyna się od nowa. Przyczyną tej zmienności jest to, iż w rzeczach, które znajdują się w przyrodzie, zawierają się przeciwieństwa, ścierające się ze sobą nieustannie. Z tego też powodu wszelkie atrybuty, które możemy przypisać takiej, a nie innej rzeczy, mają charakter względny , to zaś co jest w nich stałym, to ciągłość zmian. Nie istniej zatem byt rozumiany jako coś trwałego, nie ulegającego zmianom, lecz jedynie stawanie się. Zasada rządząca rzeczywistością ma charakter rozumny, z tego też powodu jej ciągła przemienność, ścieranie się przeciwieństw w niej, rozwiązuje się w harmonii świata jako całości.
Historiozofia - rozważania prowadzone nad ostatecznym celem i przebiegiem procesów historycznych
Historycyzm - przekonanie, iż procesy historyczne są w jakiś sposób konieczne
Idea - można to pojęcie rozumieć na dwojaki sposób, po pierwsze, jako subiektywna, wewnętrzną treść umysłu, po drugie zaś, jako obiektywna, wieczna, bezczasowa forma, która funduje zmienny świat zmysłów, w którym żyjemy;
Indukcja - sposób wnioskowania - wychodząc od twierdzeń jednostkowych prowadzi ona do twierdzeń ogólnych;
Indywidualizm - pogląd, iż punktem wszelkich odniesień i rozważań, jakiego by one nie były rodzaju, jest zawsze jednostka ludzka
Introspekcja - wgląd we własną duchowość, w swe myśli oraz uczucia
Introwertyk - człowiek, który dość niechętnie otwiera się na nowe doświadczenia i doznania, gdyż zbytnio jest zaambarasowany swym światem wewnętrznym
Irracjonalizm - pogląd, którego zwolennicy głoszą, że istnieją inne źródła poznania niż tylko doświadczenie oraz rozum
Jansenizm - ruch religijny powstały we Francji w siedemnastym wieku. Janseniści w swych poglądach na grzech oraz problem łaski mocno zbliżyli się do kalwinizmu, jakkolwiek nigdy nie zerwali z Kościołem katolickim. Nazwa tego ruchu religijnego została utworzona od imienia teologa niderlandzkiego i biskupa Ypres zarazem Janseniusza (1585 -1638). Stworzył on własną, dość oryginalną, aczkolwiek w tej mierze wiele zaczerpnął od świętego Augustyna, koncepcję łaski bożej. Twierdził on, iż przed upadkiem wola pierwszych rodziców kierowało się ku dobru. Ale nawet wtedy koniecznym było im udzielenie przez Boga łaski dostatecznej, ponieważ nawet zdrowa źrenica , jak to dość obrazowo zostało ujęte, potrzebuje blasku słońca, aby móc cokolwiek dojrzeć. Jednak po upadku sytuacja człowieka znacznie się pogorszyła. Teraz już mu nie wystarczy łaska dostateczna, aby mógł on cieszyć się widokiem chwały bożej. Koniecznym staje się, aby Bóg udzielił mu również łaski skutecznej. Ta natomiast istnieje wyłącznie w powiązaniu z wiarą. Bez wiary zaś wszystko, co człowiek czyni, nawet jeśli się wydaje dobre, nie ma znaczenia, a wręcz może zostać uznane za grzeszne. Dobre uczynki są wtedy dobre, gdy wynikają z wiary, która jest owocem łaski skutecznej, udzielonej przez Boga tym, których wybrał On do chwały wiecznej. Cała reszta jest z góry potępiona.
John Locke - Anglik, empirysta, uznawał, iż umysł człowieka tuz po narodzinach jest czystą kartą, którą dopiero kolejne doświadczenia zapisują
Kauzalizm - pogląd, którego zwolennicy utrzymują, iż wszystko, co się zdarza, zdarza się z przypadku
Kierkegaard Søren - Duński filozof i myśliciel religijny. zajmował się w swej działalności filozoficznej przede wszystkim człowiekiem oraz jego sprawami. Filozofię słynnego Duńczyka można określić mianem "filozofii życia". Ujmował je (życie) w perspektywy etycznej oraz moralnej. Twierdził, iż najlepszym mianem jej określającym są słowa: "bojaźń i drżenie". Kierkegaard nie był filozofem, który by stawiał sobie za zadanie rozwiązanie jakichś określonych problemów, raczek widział się w roli tego, który przysparza nowych zagadnień do rozważenia.
Człowiek to istota, która bytuje w ściśle określonym czasie. Nie jest zatem możliwym jednoznaczne stwierdzenie, kim, czy czym, jest człowiek, gdyż istnieją on niejako w ciągłej przemianie, ruchu, który nie pozwala jasno i wyraźnie uchwycić jego istoty, jeśli takowa w ogóle istnieje. Zadaniem filozofii egzystencjalnej w opinii Kierkegaarda jest podkreślanie roli subiektywności w doświadczeniu człowieka. Nie powinno się więc tedy zajmować życiem jako takim, ale życiem konkretny, tu i teraz obecnym.
Kierkegaard pragnął ująć człowieka konkretnego. By to uskutecznić, wyróżnił dwie prawdy: subiektywną oraz obiektywną.
Tą pierwszą można określić jako to, co osobie ludzkiej nadaje jednostkowego wymiaru, a co łączy się ze sferą moralności oraz religii i stanowi przedmiot jej pasji
Tą druga natomiast są wszelkiego rodzaju sądy przyrodoznawcze, matematyczne i logiczne, inaczej mówiąc, wszelka wiedza, którą budują zdania nauk szczegółowych.
Kierkegaard w swej działalności filozoficznej zajmował się, oczywiście, problemami nastręczonym przez prawdę subiektywną. Dlatego też jego pisma posiadają "majeutyczny" charakter. Kierkegaard chce, aby one wywoływały reakcję, aby nie pozostawiały czytelnika obojętnym, doprowadzać do tego, aby podejmował on działania. Ponadto prawda subiektywna jako tak nie jest rzeczą, którą można by dowieść, która poddawałaby się intersubiektywnym metodom jej falsyfikacji. Takoż więc i wiara nie może być i nie jest kwestią dowodu naukowego, lecz wyboru, którego uzasadnienia nie możemy, ale także i nie musimy, dochodzić.
Człowiek to istota, która bytuje w ściśle określonym czasie. Nie jest zatem możliwym jednoznaczne stwierdzenie, kim, czy czym, jest człowiek, gdyż istnieją on niejako w ciągłej przemianie, ruchu, który nie pozwala jasno i wyraźnie uchwycić jego istoty, jeśli takowa w ogóle istnieje.
Jednakże na czasowość swego istnienia człowiek spogląda sub specie aeternitatis, z punktu widzenia wieczności, co powoduje, iż cierpi. Nie jesteśmy w stanie uwolnić się od tej perspektywy. Konfrontowanie natomiast widoku boskiej doskonałości i naszej ponurzonej w czasie doczesności, która jawi się nam jako ułomność, niedoskonałość, stanowi wyzwanie dla naszego umysłu, gdyż rodzi poczucie paradoksu.
Chcąc osiągnąć chociaż ułamek owej boskiej doskonałości, która jawi się człowiekowi w perspektywie sub specie aetrnitatis, tworzy on religie. Jednakże przynosi ona zwykle ze sobą zwątpienie. Wszakże każdy krok człowieczy ku Bogu jest dlań (człowieka) krokiem w nieznane, skokiem w ciemność, a zatem powoduje w nim uczucie "bojaźni i drżenia".
Kontemplacja - rodzaj poznania, który polega na biernym oglądzie rzeczy przez podmiot poznający. Dla mistyków stanowi ona najpewniejszą drogę do zjednoczenia się/poznania Boga/Absolutu.
Konwencjonalizm - pogląd, którego zwolennicy utrzymują, iż wszelkie normy i zasady, którymi ludzie kierują się w swym życiu prywatnym oraz społecznym są wynikiem podjętej arbitralnie umowy, nie zaś czymś, co ma swe umocowanie w bycie bądź też naturze
Kreacjonizm - Doktryna teologiczna głosząca, iż, po pierwsze, świat został wywołany z niebytu przez Boga, po drugie zaś, iż przy narodzinach człowieka tworzy On dla niego duszę
Liberalizm - koncepcja polityczna, która w centrum zainteresowania stawia jednostkę oraz jej sprawy
Logika - dział filozofii zajmujący się wnioskowaniem
Logos - różni filozofowie i myśliciele, w tym religijni, definiowali ten termin; ogólnie oznacza on pewną zasadę, prawo, także rozum, rządzący wszechświatem, w chrześcijaństwie logos jest uznawany za objawione słowo boże i jako takie jest utożsamiane z Chrystusem
Materializm - pogląd, którego zwolennicy utrzymują, iż świat składa się wyłącznie z materii
Mistyka - wiara w możliwość zjednoczenia się z Bogiem drogą ekstatycznej kontemplacji i w duchowy dostęp do tych dziedzin wiedzy, które nie są dostępne zwykłemu myśleniu.
Monada - podług Leibniza to nierozciągłe przedmioty psychiczne, mające zdolność postrzegania i przeżywania stanów pożądania; jako takie są samowystarczalne i rozwijają się w sposób tylko sobie właściwy, będąc przy tym zupełnie niezależnymi od pozostałych monad
Monizm - pogląd, którego zwolennicy utrzymują, iż wielość rzeczy świata tego sprowadza się do jednej zasady,
Moralność - wszelkie zachowania oraz postawy, jakie przybierają ludzie żyjący w danej społeczności, a które to są oceniane podług skali wartości przyjmowanej przez tą właśnie społeczność
Natura - to niezwykle wieloznaczny termin, którego sens zmienia się wraz z naszym poglądem na świat, często bywa używany jako synonim słowa przyroda, ale również jako termin oznaczający istotę rzeczy w ogóle, bądź też danego zjawiska, czy też przedmiotu
Ontologia - dział filozofii, który podejmuje rozważania na temat istnienia, bytu jako takiego.
Orfizm - mistyczny grecki kult religijny i filozoficzny, który swój początek wziął z mitów o Orfeuszu,
Panteizm - pogląd głoszący, że Bóg jest wszędzie albo że Bóg i wszechświat to to samo. Najsłynniejszy system panteistyczny w filozofii nowożytnej stworzył Spinoza
Paralogizm - błąd w rozumowaniu
Parmenides - Utrzymywał on, iż istnieją dwie ścieżki ludzkich dociekań. Pierwsza nich, którą możemy określić mianem drogi prawdy, lub też rozumu, afirmuje byt, a jednocześnie wyklucza to, iż niebyt istnieje. Druga z nich natomiast, którą z kolei możemy określić mianem drogi fałszu, lub też zmysłów, prowadzi nas do przekonania, iż rzeczywistość nie jest, lecz staje się, że byt może nie być, a niebyt być. Parmenides uznawał więc, iż niemożliwym jest, aby to, co istnieje, byt, mógł nie istnieć, żeby mógł zginąć. Gdyby bowiem było możliwym, aby to, co istnieje, byt, powstawał, to źródłem jego istnienia mógłby być albo byt, albo niebyt, a to jest w opinii Parmenidesa niemożliwe. Nie jest tedy możliwym, aby byt powstawał z bytu, skoro bowiem już by istniał, to nie możliwym by było by zaistniał. Inaczej mówiąc, byt będą nie może zaistnieć, bo po prostu już jest. Nie jest możliwy również to, aby to, co istnieje, powstało z niebytu, gdyż nie byt nie istnieje, zatem nic od niego nie może pochodzić.
Pascal Błażej - Siedemnastowieczny filozof, myśliciel religijny oraz naukowiec. Był mocno związany z jansenistami (patrz: jansenizm). Według Pascala istota ludzka może wyrwać się ze swej niewesołej kondycji na tym padole łez jedynie przez wiarę oraz serce. Serce to rodzaj intuicji intelektualnej, która pozwala człowiekowi zdobyć wiedzę o rzeczach boskich oraz tych, o których milczy rozum dyskursywny. Uważał, że droga do fideizmu wiedzie przez sceptycyzm.
Pitagoras - Utrzymywał, iż zasadę rzeczywistości stanowi liczba. Sprowadzenie jej (owej zasady, arché) do liczby, szerzej matematyki, było wynikiem dokonania przez Pitagoras, lub też jego uczniów, pewnego odkrycia "akustyczno-matematyczno-harmonicznego. Oto ono: współbrzmiące interwały skali muzycznej są zależne od długości struny i odpowiadają prostym stosunkom liczbowym - 2:1 - oktawa, 3:2 - kwinta, 4:3 - kwarta. To zjawisko nazwali harmonią, sprowadzając do niego naturę liczby, i poczęli dopatrywać się jej w bycie jako takim i każdym jego poszczególnym fenomenie.
Kosmos natomiast wyobrażał on sobie w następujący sposób: centralne miejsce we wszechświecie miała w nim zajmować ziemia, wokół której po materialnych orbitach krążyły wydrążone w środku planety. Było ich siedem (tyle właśnie planet znali starożytni; warto tu zaznaczyć, iż za planetę uznawali również Słońce), tyle samo co dźwięków w gamie. Stąd Pitagoras (bądź jego uczniowie) wysunął wniosek, iż wszechświat posiada harmoniczną strukturę. Co więcej, planety krążące wokół ziemi wydają dźwięki, tworząc w ten sposób wspaniałą muzykę, tzw. muzykę sfer, której jednak my nie możemy dosłyszeć, gdyż nazbyt do niej przywykliśmy.
Pitagoras ponadto wierzył, iż dusza ludzka jest nieśmiertelna i jako taka odradza się w coraz to nowych wcieleniach (reinkarnacja). Miałby te poglądy przejąć od kapłanów egipskich, pośród których przebywał jakoby jakiś czas.
Pluralizm - postawa, która cechuje się tolerancją dla wielu rodzaju rzeczy, szczególnie zaś dla odmiennych światopoglądów
Protagoras z Abdery - Punktem wyjścia jego filozofii był człowiek i jego sprawy. Powiedział, co następuje: "Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących, że istnieją, i nieistniejących, że nie istnieją". W tym zdaniu streszczają się jego poglądy. Człowiek sam tworzy świat (świat społeczny, oczywiście), w którym żyje, podług swych potrzeb i wyobrażeń.
Predestynacja - doktryna głosząca, iż niektórzy ludzie rodzą się jako przeznaczeni do zbawienia lub potępienia i nawet dobre uczynki nie pomogą im uniknąć swego losu;
Presokratycy - zbiorcze miano, którym się określa starożytnych filozofów przyrody, żyjących przed Sokratesem
Probabilizm - sceptycka doktryna głosząca, iż człowiek nie jest w stanie uzyskać wiedzy absolutnie pewnej i niewzruszonej, co najwyżej prawdopodobną
Psychoanaliza - metoda leczenia zaburzeń psychicznych, której prawodawcą był Zygmunt Freud, polegała ona na wydobywaniu w trakcie luźnej rozmowy utajonych w głębi psychiki pacjenta emocjonalnych konfliktów, które nie pozwalały mu normalnie funkcjonować w społeczeństwie, jako taka psychoanaliza stworzyła własną teorię budowy psychiki ludzkiej
Psychologia - nauka zajmująca się badaniem ludzkiej psychiki
Racjonalizm - Każdy pogląd na świat, który uznaje, iż rozum stanowi wszelką podstawę wiedzy o nim
Relatywizm - doktryna głosząca, iż prawda jest zależna od stanowiska podmiotu, który ją przypisuje bądź odmawia jakimś sądom
Scholastyka - filozofa, która była przedmiotem wykładu w szkołach przykościelnych oraz uniwersytetach w okresie średniowiecza mniej więcej o XII - XVI
Scjentyzm - określenie korpusu poglądów, których głównym wyznacznikiem było to, iż za pomocą kategorii właściwych dla nauk przyrodniczych da się opisać wszelkie ludzkie doświadczenie
Solipsyzm - przekonanie, iż istnieję tylko ja i moje jestestwo, pogląd ten łączy się zwykle z nazwiskiem George'a Berkeleya
Spirytyzm - dwojakie znaczenie, po pierwsze, iż duch stanowi ostateczną zasadę świata, jego substancję; po drugie zaś, pogląd, iż żywi mogą wchodzić w kontakt ze zmarłymi
Sublimacja - mechanizm samoobronny psychiki ludzkiej, który polega na tym, iż nieświadomie zamieniamy nieosiągalny ze względów społecznych cel naszych dążeń na inny, który może zostać zaakceptowany przez członków społeczeństwa, w którym przyszło nam żyć
Substancja - to, co istnieje samo z siebie i nie potrzebuje do tego niczego innego, tudzież istota rzeczy, to, co warunkuje, że przedmiot jest takim, jakim jest, tą kategorię wprowadził do słownika filozofii Arystoteles
Tales z Miletu - Tales jako pierwszy udzielił na pytanie o to, skąd wziął się świat oraz czym jest on w swej najgłębszej istocie, odpowiedzi zgoła niemitologicznej, czyli takiej, które by się odwoływała do interwencji bogów. Pierwiastkiem, który funduje powstanie świata, jest według niego woda.
Utopia - (z greckiego ou - "nie", topos - "miejsce", czyli "miejsce, którego nie ma"), to idealne miejsce lub sposób życia, coś czego realnie nie da się wprowadzić w życie. Termin ten pochodzi z "Utopii" Thomasa Moore'a (1516).
Utylitaryzm - teoria etyczna głosząca, iż najwyższym dobrem, jakie człowiek jest w stanie osiągnąć, jest pożytek, jaki z podejmowanych działań wyniesie jednostka, bądź też społeczeństwo, a celem wszelkich naszych wysiłków winno być szczęście możliwie największej liczby ludzi na świecie;
Woluntaryzm - ogólnie: przekonanie, iż wszelkie władze rozumu podlegają woli; jako doktryna metafizyczna woluntaryzm głosi, iż ostateczną zasadę świata stanowi wola, pojęta jako transcendentna siła
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Agnostycyzm - sceptyczny kierunek negujący lub ograniczający możliwość poznania rzeczywistości zwłaszcza zachodzących przyczynowych, w niej związków prawidłowości i praw jej rozwoju.
Aksjologia - nauka o wartościach, teoria wartości; zajmuje się badaniem natury wartości, ustalaniem norm i kryteriów wartościowania.
Altruizm - postawa wyrażająca się w bezinteresownej trosce o dobro innych ludzi, w postępowaniu nie kierującym się własnym interesem, przeciwieństwo egoizmu.
Amoralizm - pogląd etyczny negujący obowiązywanie jakichkolwiek norm i nakazów moralnych oraz słuszność oceny czynów ze względu na ich wartość moralną.
Anamneza - u Platona proces przypominania sobie wrodzonej wiedzy.
Antropomorfizm - przypisywanie tworom przyrody ludzkich cech psychicznych i wrażeń zmysłowych.
Antropologia - dziedzina filoz. rozważań nad miejscem człowieka w rzeczywistości społ. - hist. oraz społ. współżyciem i współdziałaniem ludzi; marksistowska antropologia oparta jest na materializmie hist.
Aprioryzm - pogląd w/g którego istnieje wiedza aprioryczna niezależna od doświadczenia (apriori) i niewymagająca uzasadnienia w nim; występuje m.in. w Kantyzmie.
Aposterioryzm (empiryzm metodologiczny) pogląd, przeciwstawny aprioryzmowi w/g którego poznanie jest zależne od poprzedzającego je doświadczenia i w nim tylko znajduje uzasadnienie. Przedstawiciele: Bacon, Mill i filozofia marksistowska.
Atomizm - pogląd w/g którego wszelkie całości dadzą się wyjaśnić przez prawa i twierdzenia dotyczące ich elementów składowych.
Aweroizm - kier. filoz. europ. XIII w. głosił rozdział nauki i polityki od teologii i kościoła.
Deizm - kier. filoz.-teol. odrzucający bezpośrednie kierownictwo światem przez Boga uważanego jedynie za Stwórcę i Prawodawcę.
Determinizm - pogląd w/g którego każde zjawisko (zdarzenie) jest jednoznacznie i nieuchronnie wyznaczone przez ogół warunków w jakich występuje; też twierdzenie, że wszelkie zjawiska podlegają prawidłowościom ogólnym prawom rozwoju; d. łączy się z materializmem; na stanowisku d. stoi f. marksistowska.
Dialektyka - 1. w staroż. - sztuka dyskutowania, zwłaszcza umiejętność dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przez przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika 2. średniowiecze - inna nazwa logiki
3. w filoz. nowożytnej od czasów Hegla - teoria rzeczywistości i metoda jej poznawania polegająca na rozpatrywaniu zjawisk w powiązaniu ruchu i rozwoju; przeciwieństwo metafizyki.
Dogmatyzm - bezkrytyczne przyjmowanie pewnych poglądów, uznawanie ich za prawdy ostateczne jedynie na zasadzie autorytetu lub ślepej wiary, bez liczenia się z doświadczenie i praktyką społeczną oraz zdobyczami nauki.
Dualizm - dwoistość, istnienie obok siebie dwóch odrębnych zjawisk, nurtów pierwiastków, zasad działania lub poznania.
Dychotomia - dwudzielność, dwuczłonowość.
Dynamizm - pogląd w/g którego przyroda (materia) jest z natury swej aktywna i zmienna, podlega ciągłemu ruchowi i rozwojowi, a jej obiektem oddziałują na siebie wzajemnie.
Egzystencjalizm - współczesny kier. filoz. w/g którego przedmiotem badań filoz. są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie „lęku i beznadziejności istnienia" (pesymizm).
Empiriokrytycyzm - pozytywistyczny kier. z XIX przez XX w. stworzony przez E. Macha w/g którego cała rzeczywistość jest zespołem psychofiz. wrażeń ludzkich; w konsekwencji przedstawiciele e. dochodzili do subiektywnego idealizmu.
Egoizm - głoszony przez Epikura, postawa wyrażająca się postępowaniem mającym na celu realizację własnego dobra.
Eklektyzm - łączenie w jedną, często niespójną całość różnych teorii, poglądów, tez i pojęć filoz.
Empiriokrytycyzm - pozytywistyczny kier. w/g którego cała rzeczywistość jest zespołem psychofiz. wrażeń ludzkich.
Empiryzm - datujący się od starożytności kier. w teorii poznania, który głosi, że źródłem poznania jest doświadczenie: zmysłowe.
Epikureizm -stworzona przez Epikura filoz. życia szczęśliwego (jak tożsamego z życiem moralnym) w/g której przyjemność (dobro najwyższe) prowadzi do szczęścia (najwyższego celu), a jego warunkiem wystarczającym jest brak cierpień (ataraksję)
Epikurejczycy - Lukrecjusz, Horacjusz, Epkur, Zenon z Sydonu.
Epistemologia - w ogólnym znaczeniu teoria poznania w ścisłym znaczeniu teoria wiedzy naukowej.
Estetyka - 1. nauka o pięknie zajmująca się badaniem wartości artystycznych oraz ocen artystycznych dociekająca przyczyn ich kształtowania się oraz ustalająca kryteria tych wartości i ocen. 2. Ogólna teoria sztuki badająca treści i formy dzieł artystycznych.
Etologia - u S. Milla nauka o „tworzeniu się charakteru"; współcześnie określenie etyki opisowo wyjaśniającej.
Etyka - 1. Ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej epoce i zbiorowości społ. lub konkretny ich system. 2. Nauka o moralności ustalająca dyrektywy moralnego postępowania - w aspekcie normatywnym, podejmująca opis, analizę i wyjaśnienie rzeczywiście istniejącej moralności.
Eudajmonizm - pogląd w etyce w/g którego najważniejszą wartością i celem oraz motywem postępowania ludzi powinno być szczęście osobiste lub społeczne.
Fenomenalizm - pogląd w/g którego poznaniu są dostępne tylko zjawiska, istota rzeczy zaś jest niepoznawalna; przeciwstawia się realistycznej koncepcji wiedzy i poznania.
Filozofia - historycznie zmienna pod względem zakresu i treści, dziedzina ogólnych rozważań na temat istoty i struktury bytu (ontologia), źródeł i prawomocności ludzkiego poznania (teoria poznania), zasad wartościowania sensu życia, sposobu godnego jego prowadzenia (f. człowieka, etyka)itp. zagadnień dotyczących poglądu na świat i miejsca człowieka w świecie; bliższe określenie zakresu i treści filoz. możliwe jest tylko na gruncie określonego kier. filoz. i wiąże się z przyjęciem określonej koncepcji.
Finalizm - pogląd dopatrujący się celowości w przyrodzie w rozwoju świata, w porządku praw naturalnych, w szczególności pogląd w/g którego rozwój rzeczywistości przyrodniczej i społecznej zmierza do realizacji jakiegoś ostatecznego celu (Platon, Arystoteles)
Formalizm - stanowisko w/g którego forma jest czynnikiem decydującym o wartościach poznawczych, etycznych, estetycznych itp.
Hedonizm - doktryna etyczna w/g której przyjemność (rozkosz) jest jedynym dobrem, celem życia i głównym motywem postępowania ludzi; stworzony przez cyrenaików, podjęty przez epikurejczyków następnie przez filozofów odrodzenia i oświecenia, przekształcony w utylitaryzm.
Hilemorfizm - bronił jedności ludzkie natury i przeciwstawiał się rozrywaniu duszy i ciała, dualistycznemu rozumieniu człowieka.
Hilozoiści - życie mają za nieodłączne od materii (Tales)
Historiozofia - filoz. historii; dziedzina ogólnych rozważań nad przebiegiem procesu dziejowego, nad sensem historii statusem praw hist. itp. Historiozofia została wyodrębniona od czasów Hegla; marksizm odrzucając historiozofię bada jej problematykę w ramach materializmu hist.
Humanizm - postawa intelektualna i moralna uznająca człowieka za najwyższą wartość moralną i źródło wszelkich innych wartości moralnych.
Idealizm - przeciwstawny materializmowi kierunek, w/g którego duch (idea, myśl, świadomość) jest pierwotny, zaś materia (byt, substancja, rzecz) wtórna. W ontologii idealizm wyraża się w tezie, że przyczyną wszelkiego bytu jest duch myśl (świadomość), zaś materia jest bądź stworzona (np. w/g filoz. chrześ.), bądź w ogóle nie istnieje. Są dwa rodzaje: Obiektywny (metafizyczny) oraz subiektywny (teriopoznawczy)
.Idealizm obiektywny - kier. w/g którego pierwiastek idealny istnieje w świecie obiektywnie, samoistnie i niezależnie; przedstawiciele: Platon, Hegel i Leibniz.
Idealizm subiektywny - kier. w/g którego rzeczywistość jest treścią świadomości (konstrukcją myślową, zespołem wrażeń) podmiotu (umysłu) poznającego. Przedstawiciele:Hume, Bergson.
Iluminizm - pogląd teoriopoznawczy głoszony przez kier. fioloz.-relig. w/g którego źródłem poznania jest oświecenie umysły przez Boga (Augustyn)
Imperatyw kategoryczny - bezwarunkowy nakaz moralny; formalny, powszechnie ważne prawo, którego człowiek powinien przestrzegać, by spełnić „Ogólnoludzką powinność", norma moralnego postępowania.
Intelektualizm - pogląd przypisujący intelektowi podstawowe, a nawet wyłączne znaczenie w procesie poznania i pomijający lub negujący rolę praktyki w działalności praktyki poznawczej człowieka.
Irracjonalizm - przeciwstawny racjonalizmowi skrajnie idealistyczny pogląd w/g którego istnieje wiedza nie dająca się słownie sformułować lub sprawdzić.
Koło wiedeńskie - grupa filozofów i uczonych (Carnap, Godel, Poper), głosząca program walki z metafizyką, postulaty empiryzmu i fizykalizmu; poglądy filoz. zapoczątkowane przez koło wiedeńskie noszą nazwę neopozytywizmu.
Konwekcjonalizm - kier. w/g którego twierdzenia i teorie nauk są konwekcjami przyjętymi ze względu na ekonomię myślenia wygodę.
Krytycyzm - postawa umysłowa, przeciwstawna dogmatyzmowi, postulująca kontrolę prawdziwości i zasadności twierdzeń przed ich uznaniem; stanowisko Kanta w/g którego teoria poznania musi wyprzedzać inne dociekania filoz.
Liberalizm - przekonanie, że wolna i nieskrępowana działalność jednostek jest motorem społ. postępu, którego całością rządzi zasada autoregulacji, przynosząca ogólną pomyślność w wyniku starć i kompromisów interesów jednostkowych.
Logika - dyscyplina obejmująca logikę formalną, semantykę i symptatykę, naukę o istocie prawdy i fałszu, teorię różnych typów rozumowań (zwłaszcza dowodzenia, wnioskowania, wyjaśniania i uzasadniania), pewne zagadnienia techniki pracy umysłowej, metodologii nauk i erystyki.
Marksizm - stworzony przez Marksa i Engelsa, rozwinięty przez Lenina system poglądów filozoficznych, ekonom. i społ. - polit. stanowiący podstawę światopoglądu socjalistycznego i ideologii międzynarodowego rewolucyjnego ruchu robotniczego zawiera ideowy program walki z kapitalizmem.
Materializm - Kier. filoz. wychodzący z założenia, że swej natury jest materialny, że materia jest pierwotna a świadomość wtórna przy czym istotną cechą materii jest jej rozciągłość w przestrzeni w czasie i związany z tym ruch.
Materialiści: Atomiści: Demokryt, Arystoteles, Stoicy, epikurejczycy, Hobbes, Hegel, Feuerbah, Marks.
Metafizyka - dyscyplina filoz. nauka o pierwszych zasadach bytu, teoria bytu, ontologia, ujmowanie rzeczywistości, przeciwstawne dialektyce.
Metody poznania - dot. sposobu poznania prawdy:
~ sensualizm - przy pomocy zmysłów,
~ relatywizm - nie ma prawdy powszechnej,
~ praktycyzm - prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawą drugiego o tyle tylko o ile jest bardziej użyteczna praktycznie,
~ konwekcjonalizm - pewne prawdy uchodzą za powszechne i jest to wynikiem umowy.
Mistycyzm - pogląd filoz. real. uznający możliwość bezpośredniego łączenia się duszy ludzkiej za pomocą ekstazy ze światem nadnaturalnym np. z bóstwem.
Monikeizm - cechą tej nauki była teza o istnieniu przed wiekami światłości i ciemności. Światłość to Bóg i od niego pochodzi to co dobre: powietrze, światło, woda; Ciemność to Szatan, czyli zło.; daje ogień, noc, wiatr i dym. Między nimi nastąpiła wojna dobrych i złych pierwiastków. Doprowadziło to do tego, że świat jest rozdarty.
Monizm - pogląd w ontologii w/g którego natura wszelkiego bytu jest jednorodna; rozróżnia się monizm materialistyczny przyjmowany przez f. marksistowską lub spirytualistyczny.
Naturalizm - stanowisko dążące do wyjaśnienia rzeczywistości przyczynami naturalnymi, tłumaczące ogół zjawisk działaniem praw przyrody; jedna z głównych form przejawienia się stanowiska materialistycznego wchodzi w skład ewolucjonizmu.
Nominalizm - jedno z głównych stanowisk w tzw. sporze o uniwersalia, przeciwstawne realizmowi pojęciowemu; neguje istnienie realnych odpowiedników pojęć ogólnych (cech, relacji, praw nauki) uznając istnienie jedynie przedmiotów konkretnych.
Obiektywizm - postawa umysłu zwrócona ku światu zew. i przekonanie, że rzeczy zew. są nam dane bezpośrednio niż wew., przeciwstawiał się subiektywnej postawie mistyków i agustynistów
Ontologia - teoria bytu, dział zajmujący się badaniem charakteru i struktury rzeczywistości; tradycyjnie nauka o bycie, prowadząca dociekania nad naturą wszystkiego cokolwiek istnieje.
Panteizm - pogląd filoz.relig. utożsamiający Boga z przyrodą przeciwstawny tej zmowie (Spinoza)
Perfekcjonizm - stanowisko etyczne przyjmujące doskonałość osobistą za najwyższe dobro moralne a dążenie do jej osiągnięcia za wyznacznik moralnego postępowania; wiąże się z rygoryzmem moralnym.
Personalizm - koncepcje przyjmujące za punkt wyjścia problematykę osobowości.
Pluralizm - pogląd przeciwstawny monizmowi w/g którego w rzeczywistości lub w poznaniu istnieje wiele różnych, niezależnych od siebie podstawowych elementów - substancji zasad, czynników, sił itp.
Pozytywizm - postulował uprawnianie poznania nauk, tj opartego na faktach doświadczenia oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki, negację wartości poznawczej ocen i norm program jedności metodologicznej nauk. (Spenser i Conte i Mill)
Racjonalizm - 1. Przekonanie o sile i możliwościach poznawczych rozumu ludzkiego oraz okoliczności kierowania się nim we wszelkim działaniu; przeciwieństwo irracjonalizmu. 2. kier.filoz. - przeciwstawny empiryzmowi - upatrujący w rozumie głównie źródło poznania i kryterium jego wartości (prawdy) oraz przyjmujący istnienie poznania niezależnego od doświadczenia i możliwość czysto rozumowego uzasadnienia wiedzy; głów przedst.:Platon, Spinoza, Laibnitz, Kant.
Realizm - pojęciowy jedno z gł. stanowisk w tzw. sporze o uniwersalia, przeciwstawne nominalizmowi; uznaje realne istnienie odpowiedników pojęć ogólnych zwanych uniwersaliami.
Realiści - Platn, św. Augustyn, Alzelm i Comte.
Relatywizm - pogląd w/g którego określone lub wszelkie wartości mają charakter względny; jest przeciwieństwem absolutyzmu.
Rygoryzm moralny - stanowisko w etyce uznające wypełnienie obowiązku za jedyny cel słusznego moralnie postępowania (Kant); surowe bezwzględne wypełnianie norm moralnych.
Sceptycyzm - stanowisko, odrzucająca możliwość uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej (s. teoriopoznawczy); s. metodologiczny postuluje krytycyzm wobec twierdzeń naukowych przyjmowanych jedynie na mocy autorytetu.
Sceptycy Pirron, Tymon, Arezylaos, Karneades, Lakides, Szkot, Bacon, Pascal.
Scholastyka - okres w f. odznaczający się dominacją problematyki religijnej i ustaloną metodą rozważań filoz. Gł kier. albertyzm, tomizm, skotyzm, okhamizm.
Scjentyzm - pogląd związany z empiryzmem, pozytywizmem i przyrodniczym materializmem, w/g którego prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości można tylko uzyskać przez poznanie nauk tj oparte na konkretnych osiągnięciach poszczególnych dyscyplin naukowych.
Sensualizm - pogląd w/g którego źródłem poznania wiedzy są wrażenia zmysłowe, rozumiane bądź jako odbicie rzeczywistości (materializm), bądź jako jedyna dostępna rzeczywistość, idealizm subiektywny; przedstaw. Hume, emiriokrytycy
Stoicyzm - 1. doktryna zwł. etyczna, staroż. szkoły stoików; głoszącej w filoz. przyrody materializm, w etyce - życie zgodne z rozumem i opanowaniem namiętności, rozwijającej logikę zdań 2. postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju wew. i hartu ducha, opanowania w trudnych sytuacjach życiowych.
Stoicy - Chryzyp, Zenon z Kiton, Seneka, Marek Aureliusz, Epiktet,
Synkretyzm - łączenie w jedno (nie spójną) całość różnych często sprzecznych poglądów religijnych, filoz., społ., i inne.
Światopogląd - zespół ogólnych przekonań dot. natury świata, społ., miejsca człowieka w świecie jego zadań w społ. i sensu życia, wyznaczający postawy i działania ludzi.
Teocentryzm - pogląd uznający Boga (RELIGIĘ) za najwyższą wartość czyniący go ośrodkiem dążeń człowieka i społeczeństwa.
Teologia - dyscyplina normatywna dot. Boga, bogów, powstająca na gruncie danej religii podejmująca wykład, interpretację i obronę jej twierdzeń i zasad; najbardziej rozwinięta jest teologia chrześcijaństwa.
Tomizm - kier. filoz. stworzony przez Tomasza z Akwinu, który przystosował do potrzeb teologii chrześcijańskiej filozofię Arystotelesa; 1879 - uznany za oficjalną doktrynę kat. kościoła; współczesna odmiana neotomizm jest kierunkiem dominującym w teologii i filozofii katolickiej. Najważniejszymi własnościami tomizmu są: dualizm Boga i świata, hilemorfizm, obiektywizm, empiryzm, uniwersalizm, realizm, intelektualizm, czyli pierwszeństwo intelektu w poznaniu i działaniu.
Uniwersalizm - całokształt postaw i poglądów uznających zasadę dominacji całości nad częściami; przeciwieństwo indywidualizmu.
Utylitaryzm - pogląd w etyce XVIII - XIX w. w/g którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być największe szczęście największej lp ludzi; przedstawiciele: Bentham, J. Mill, J.S. Mill
Wariabilizm - teoria powszechnej zmienności Heraklita.
Woluntaryzm - stanowisko w/g którego głównym czynnikiem poznania i istotą bytu jest wola.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
Akademia Grupa Media Informacyjne
